බුද්ධංගල (පුරාවිද්‍යාවට එපාද???)

අම්පාරේ සිට වැඩ ඈතක නොවන වන මැද පිහිටි “බුද්ධංගල“ තපෝවනයට ගොස් තිබේද? ඔව් එය අති විශාල උසැති ගල්තලා කිහිපයකින් වට වූ ඓතිහාසික සිද්ධස්ථානයකි. එහි පිහිටීම අනුව මෙම සිද්ධස්ථානය වන මැද හුදකලාව පවතී. එහෙත් කාලානූරුපව වෙනස්වීම් වලට භාජනය වීම් හේතුවෙන් මේ වන විට නම් එය තව දුරටත් හුදකලා සිද්ධස්ථානයක් නොවේ. මෙම පින්බිම දශක ගණනාවක් පුරාම කැලයේ අතරමංව තිබියදී සොයාගෙන ඇත්තේ 1964 වර්ෂයේ දීය. ඒද අම්පාර ප්‍රෙද්ශයට සැපත් වූ ස්වීමින්වහන්සේ කෙනෙකුගේ හා ග්‍රාමීය බෞද්ධ ජනතාවගේ නොපසුබසිනා උත්සාහයෙනි.

බෞද්ධ විහාරස්ථානයක් ලෙස මෙහි ඉපැරණි බව නිර්ණය කිරීම දැනට නිසියාකාරව සිදු නොවී ඇතත් අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 3 වන සියවසේ දී මෙය ඉඳිකරන්නට ඇතැයි අනුමාන කෙරේ. මෙම සිද්ධස්ථානය සොයාගෙන දැනට වසර පනහක් පමණ ගත වී ඇතත් මේ වනතෙක්ම පුරාවිද්‍යාත්මක පරික්ෂණයක් සිදු කොට නොමැති වීම අභාග්‍යයකි. එහෙයින් මෙම ස්ථානයේ ඇති ඓතිහාසික බව මෙන්ම අපගේ ඉතිහාසය පිළිබද දැන ගත හැකි අති විශාල කරුණු සම්බාරයක් පොළවට යටවී ඇත.

“බුද්ධංගල“ යන නම මෙම ස්ථානය හදුන්වාලීම සදහා පසුව යොදාගත් නමක් වන අතර එය යෙදීම පිළිබදව කරුණු කිහිපයක් අනුමාන වශයෙන් හදුනාගෙන ඇතත්, තවමත් මෙම සිද්ධස්ථානය හැදින්වු පුරාණ නාමය සොයාගැනීමටවත් අවම තරමේ කටයුතු කර නොමැති කාර්යක්ෂම වූ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව ගැන කවර කතාද?

සර්වඥ ධාතුන්, සැරියුත් මුගලන් අගසව් දෙපලගේ ධාතුන් වහන්සේලා තැම්පත් කොට ඇති පුරාණ ධාතු කරඬුවක් මෙම ස්ථානයේදී සොයාගෙන ඇති හෙයින් මෙම ස්ථානය ඉතා වැදගත් පුජනීය හා පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ඇති ස්ථානයක් ලෙස හදුනා ගැනීමට අවශ්‍ය තරම් දෘෂ්ඨි ගෝචර වූ සාක්ෂි ඇතිවද ක්‍රමාණූකූල පරික්ෂණයක් සිදු කිරීම ප්‍රමාද කිරීම කනගාටුදායක කරුණකි. මෙම සිද්ධස්ථානයේ පුරාවිද්‍යා සංරක්ෂණ කටයුතු ඉදිරියේදි හෝ සිදු කරන්නේ නම් එය විශාල සේවයක් වනු ඇත.

මේ වන විට මෙම සිද්ධස්ථානය තුල, පසුව එනම් 1964 න් පසුව ඉඳිකරන ලද සමහර ගොඩනැගිලි පෞරාණික ගොඩනැගිලි පිහිටි ස්ථාන වලම නැවත ගොඩ නගා ඇත. ඒ හේතුව මත ඉතා වැදගත් ඓතිහාසික සාක්ෂි බොහොමයක් විනාශ වන්නට හෝ ඉවත් කරන්නට ඇතැයි අනුමාන කළ හැකිය. මක් නිසාද යත් පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමක් සාක්ෂියක් ලෙස ලබාගත යුත්තේ එය පිහිටි අයුරෙන්ම වන නිසාය. ඉවත් කරන ලද සාක්ෂි වල වටිනාකම එයින් හරි අඩක් පවා වීමට ඇති ඉඩ කඩක් තුල බුද්ධංගල තපෝවනය සංරක්ෂණය කිරීමේ කටයුතු දැන්වත් ඇරඹිය යුතුය. 

අප  දන්නා පරිදි ඉතිහාසයේ මහා යුද්ධ පැවති සමයන්හිදි රටේම ජීවනාලිය බඳු ආහාර උත්පාදනය කිරීමේ කටයුතු සිදු කරන ලද්දේ දිගාමඩුළු පුරවරයෙනි. සද්ධාතිස්ස රජ, යුද්ධයේදී තම සුරුවිරුකම් මතින් දිගාමඩුල්ල ප්‍රෙද්ශය ඉමහත් සස්‍රිකත්වයට පත් කළ බව නොරහසකි. 

ත්‍රස්තවාදී යුද්ධයද නිම වී ඇති වට පිටාවක් තුල, වන මැද හුදකලා වූ මෙම පුන්‍ය භූමියේ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම උකහා ඉතිහාසය නැවත ලිවීමේ හැකියාවක් නොමැති බව කාට පැවසිය හැකිද? මෙම ස්ථානයේ ගවේෂණයක් කොට ඇත්තේ සෙනරත් පරණවිතානයන් හා එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් විසින් පමණි. ඒද ස්ථානිය පරික්ෂාවක් විනා ක්‍රමානූකූල පරික්ෂාවන් නොවේ. අප අපගේම ඉතිහාසය වලපල්ලට යවමින් සිටින්නෙමු.

පසුව ඉදිකරන ලද මෙම පිළිමය ස්ථනයේ පෞරාණිකභාවය කෙලෙසන බව මාගේ විශ්වාසයයි. මෙම ස්ථානය සංරක්ෂිත ස්ථානයක් වුයේ නම් පිළිමය ඉදිකිරීම පිළිබද නැවත සිතනු ඇත. කෙසේ වෙතත් නොමේරු කලා ලක්ෂණ සහිත මෙම පිළිමවහන්සේලා බුද්ධංගල පවතින පෞරාණික භාවයට හානි ගෙන දේ.

කැනීම් වලදී හමුවූ ශ්‍රී පතුල කැටයම් කල ගල් තැටිය

සර්වඥධාතුන් ඇතුළු ධාතුන්වහන්සේලා තැන්පත් කරන ලද පුරාණ චෛත්‍යය තිබූ ස්ථානයේම මෙම චෛත්‍යය ඉදි කිරීම ශෝචනීය කරුණකි. ඒ හේතුව නිසා ස්තානීය පරික්ෂාවන් සිදු කිරීමේ බරපතල ගැටළු ඇති බව මාගේ විශ්වාසයයි.

ඈතට දිස්වන දිගාමඩුලු කෙත්යායවල්

වැදගත් විස්තරය හරිහැටි ඉදිරිපත් කර නැත

පුරාණ ඉදිකිරීම් තිබූ බව මෙම ගල් කුළු වල කපා ඇති කට්ටා වලින් තහවුරු වේ. ඒ අනුව මෙම ගල් කුළුද ආරක්ෂා කළ යුතු තත්වයේ පවතී. එහෙත් නව ඉඳිකිරීම් මගින් ඉතිහාසය වෙනස් කරනු ඇත.

චෛත්‍ය කෑනිමේදි හමුවූ පෞරාණික භාණ්ඩ, කාසි ආදිය මේ වන තෙක්ම කාලනිර්ණ පරික්ෂාවක් කෙසේ වෙතත් සාමාන්‍ය පුරාවිද්‍යාත්ම පරික්ෂාවකට හෝ ලක් කර නොමැත.. (පුරාවිද්‍යාවේ විස්මය)

සැ.යු- ඡායාරූප මාගේය. ඕන කෙංගෙඩියට සුදුසුය.